قابلیت های محیط زیست شهرستان قائنات

اداره حفاظت محیط زیست شهرستان قاینات به منظور حفظ ذخيره گاههاي زيستي ژنتيكي و حمايت از گونه هاي گياهي و جانوري و ژن هاي بومي منطقه و براي انجام امور تحقيقاتي و بهره وري معقول و حفظ نسل گونه هاي مختلف و جلوگيري از تعرض انسان ها مناطقي را با توجه به شرايط خاص منطقه منجمله وجود گونه هاي نادر و با ارزش و كمياب گياهي و جانوري تحت پوشش قرارداده و از آنها حفاظت و حراست مي نمايد.

مناطق مذکور به همراه سایر قابلیت های زیست محیطی به شرح ذیل تقدیم می گردد.

الف) منطقه حفاظت شده شاسکوه

منطقه شاسکوه بر اساس آگهي رسمي مصوبه شماره 285 شوراي‌عالي حفاظت محيط زيست مورخ 12/11/1386 به ‌عنوان منطقه حفاظت شده معرفي گرديد. منطقه مذکور با مساحت 70300 هكتار بين 59 درجه 30 دقيقه طول غربي تا 60 درجه طول شرقي و33 درجه و 35 دقيقه عرض جنوبي تا33 درجه 55 دقيقه عرض شمالي واقع گرديده است.

این منطقه در محدوده ای به وسعت 71000000هکتار در شرق شهرستان قاین در 2 بخش مرکزی و زیر کوه واقع شده است. دارای جاذبه های طبیعت گردی شامل: غارها، قلل مرتفع، درختان کهنسال، گونه های حیات وحش متنوع از قبیل کل و بز، انواع پرندگان و خزندگان وحش، آثار زمین شناسی خاص، چشمه های قنات و بسیاری از جاذبه های طبیعی دیگر می باشد. که مورد توجه طبیعت گردان قرار دارد.  در حاشیه منطقه روستاهای دیدنی وجود دارد که محل عبور به دره های کناری منطقه می باشد. از جمله آبیز، اسفاد، بیدخت، استند، کریزان، گرماب، فرخی، دوست آباد، فندخت، تیگاب و  شهر اسفدن و حاجی آباد البته بعضی از دره ها به منطقه امن مشرف می شود که ورود اشخاص به داخل منطقه امن ممنوع می باشد، بنابراین باید از مسیر دره 12 امام و دره تیگاب و راه شیخ علی وارد منطقه شد و از رفتن به داخل منطقه امن اجتناب گردد.

 بلند ترین قله ارتفاعی منطقه زیرکوه که به علت واقع شدن در محل منطقه معروف شاسکوه همه ساله مورد توجه و بازدید گردشگران، کوهنوردان و طبیعت گردان قرار می گیرد دارای 4 پاسگاه محیط بانی در منطقه شیخ علی، اسفدن، آبیز، و کریزان بوده که آمادگی خدمات رسانی به گردشگران و طبیعت گردان را دارد. دارای یک مرکز پرورش آهو در روستای شیخ علی که می تواند مورد استفاده بازدید عموم قرار گیرد.

پوشش گیاهی منطقه شامل بنه، بادام وحشی، گون، تاغ، قیچ، زنبق، فرفیون، کنگر، داوودی، انجیر وحشی، انواع گونه های دارویی شامل بومادران، بابونه، کما، چوبک، زیره سبز و سیاه و ... است.

گونه شاخص منطقه حفاظت شده شاسکوه کل و بز می باشد که در ارتفاعات صخره ای منطقه زیست می نماید. از جمله دیگر حیات وحش منطقه می توان به قوچ و میش، آهو، پلنگ، کاراکال، گربه پالاس، گربه وحشی، روباه شنی، روباه معمولی، گرگ، کفتار، خرگوش، زرده بر، سمور، تشی، جرد ایرانی، انواع موش، خفاش، شاهین، بالابان، دلیجه، قرقی، عقاب طلایی، عقاب صحرایی، کرکس، باقرقره، هوبره، کبک، تیهو، کشیم، حواصیل، بوتیمار، اردک سرسبز، چنگر اشاره نمود.

طرح احیا و تکثیر آهوی قاین

این طرح در فاصله 55کیلومتری شهر قاین در جوار روستای شیخ علی بالغ بر 45هکتار در حاشیه منطقه حفاظت شده شاسکوه واقع شده که در سال 1386 شروع به بهره برداری و در حال حاضر به تکثیر و پرورش آهو مشغول است و همه روزه مورد بازدید بسیاری از مردم استان قرار می گیرد این طرح با هدف احیای آهو معروف قاین و جلوگیری از انقراض آن صورت گرفته است. البته باید از تردد وسایل نقلیه و موتور سیکلت در کنار محوطه جداً خودداری شود.

ب) منطقه شکار ممنوع لشرگاه

یکی از ارتفاعات دیدنی با چشم انداز جذاب که در شمال غرب شهرستان قرار دارد. در حد فاصل شهرستان سرایان- خضری است دارای طبیعت بکر، حیات وحش و پوشش گیاهی متنوع منابع آبی می باشد در چندین ماه از سال زمستان و بهار پوشیده از برف ( به علت کوه های بلند ) است، و به همین دلیل بالغ بر 12000000 هکتار شناسایی و به عنوان منطقه حفاظت شده پیشنهاد و معرفی گردیده شیب های شمال مشرف به شهر خضری و روستاهای اطراف و شیب های جنوبی مشرف به شهر سرایان و روستاهای اطراف بوده در بیشتر گذرگاه ها و دره ها، چشمه ها و آب جاری ودرختان بلند و تنومند به منطقه طراوت خاصی بخشیده راه دستیابی به این منطقه از اکثر روستاههای قاین و سرایان، مزد آباد، فتح آباد، علی زنگی، گزدمو، کلاته سری، خنج، دره باز، چرمه مقدور بوده. دارای گونه های حیات وحش دیدنی مانند قوچ و میش، و انواع پرندگان شکاری می باشد. دارای غار معروف فارس (روستای ثغوری و آب ترش کلاته سری بوده).

پ) رود خانه اسفشاد- فرخی

این رود خانه در فاصله 15 الی 50 کیلومتری شرق قاین که یکی از محدود رود خانه های استان و شهرستان بوده که در تمام فصول سال آب داشته دارای پوشش گیاهی بسیار جذاب و حایز اهمیت به علت آب دار بودن آن است. همه ساله پذیرای خیل عظیمی از پرندگان مهاجر آبزی و نیمه آبزی مانند اردک سرسبز، خوتکا، انواع حواصیل، لک لک سیاه،  قو، پلیکان، عقاب ماهی گیر، فلامینگو، زیرآبروک و اگرت شده است که در مسیر مهاجرت زمستانه به سوی تالاب هامون، در حواشی آن فرود می آیند. آبشار فرخی بر جاذبه های آن افزوده است. از نزدیکی شهر قاین سر چشمه و تا مرز خواف و افغانستان ادامه دارد.  در طول مسیر آبشار بسیار جذاب و دیدنی در نزدیکی روستای فرخی و دارای آبادی های بسیار جذاب و دیدنی مانند مغیرز و آلنج، سد فرخی، نیزار های بلند است که منطقه را به یک تالاب و یک اکوسیستم آبی تبدیل نموده است. راه دستیابی به آن از روستاهای خونیک، فرخی، اسفشاد و مهدی آباد امکان پذیر می باشد.

 ت) پل سنگی فارس

 یکی از جلوه های طبیعی و بسیار زیبای شهرستان است که درشمال غربی شهرستان و منطقه شکارممنوع لشگرگاه در فاصله 65 کیلومتری قاین و 15کیلومتری شهرخضری دشت بیاض قرار دارد. دارای ایوان سنگی به طول 30 متر و ارتفاع 15مترکه دو طرف دهانه صخره را به هم متصل کرده است. دارای ساختار زمین شناسی از نوع سنگ های آهکی که دارای غارهای کوچک و بزرگ است که بنا به گفته مردم بومی در قدیم مکان هایی برای زندگی و پناه بوده، این پل( که به اشتباه در منطقه به غار فارس معروف است) بر اثر زلزله و فرو نشست قسمت انتهایی غار در سالیان گذشته به وجودآمده ،پل یادشده شایدیکی از کم نظیرترین جاذبه های طبیعت کشور یا حتی جهان بوده که به علت عدم معرفی این اثر نسبتاً ناشناخته باقی مانده و همه ساله مورد توجه بسیاری از طبیعت دوستان قرارداشته است.

ث) غار پهلوان ( تگ کلان )

در دامنه شمال غربی رشته کوه شاسکوه در فاصله10 کیلومتری روستای استند قرار دارد. دارای 2 دهانه که در دو دامنه شاخه فرعی یک کوه واقع شده است. دهنه شمالی تنگ و تاریک، ارتفاع 80 سانتیمتر و عرض 1 متر، دهانه دوم به دلیل شیب تند و صخره ای به آسانی دارای دسترسی نیست. آثار بقایای معماری قدیمی دیده می شود. نوع غار آهکی و این غار در دوران اسلامی مورد توجه بوده و در دوره ی اسماعیلیان مورد استفاده بوده و به عنوان پناهگاه برای انسان ها محسوب می شده است. این غار در حاشیه شمال شرقی منطقه حفاظت شده شاسکوه واقع گردیده است.

ج) غار گود ( بز مرده )

این غار در فاصله 20 کیلومتری شمال  غرب شهر قاین و فاصله 5 کیلو متری روستای مهنج و در حاشیه شرقی منطقه شکار ممنوع گلگون واقع شده ، ساختار زمین شناسی آن  از نوع غار های آهکی است  آثار زندگی انسانها از قدیم الایام مشاهده می گردد، فاقد کاربری خاص و فاقد مالکیت است گاها دامداران به عنوان محل نگهداری دام از آن استفاده نموده طول نامشخص ارتفاع آن در برخی  نقاط تا 1.5متر و معمولا 80سانتیمتر بوده سابقه استفاده آن به دوران اسلامی و در برخی نقاط آثارو بقایای استخوانهای انسان مشاهده می شود.

چ) غار جوجه

این اثر تاریخی در فاصله 3 کیلومتری غرب روستای ورزگ واقع شده است . غار دارای دهانه ای به ارتفاع حدود 3 متر و عرض حدود 5 متر است و جزو غارهای آهکی محسوب می شود. فضای داخلی غار نسبتاً وسیع و مرتفع است به گونه ای که حرکت انسان به صورت ایستاده در بیشتر قسمتهای غار امکانپذیر است. در دالان ورودی غار، حوض انباری ساخته شده با سنگ و ملات ساروج دیده می شود با پلان مستطیل شکل که گوشه های آنرا بصورت منحنی ساخته اند. جوی آب کوچکی از دهانه غار به سمت این حوض انبار کشیده شده است. این سازه دارای پوشش بوده که قسمتهایی از پای طاق آن باقی مانده است و قسمتی از پوشش را نیز سقف غار تشکیل می داده. سایر فضاهای غار فاقد آثار مشهود معماری است. پراکندگی قطعات سفالی در محل بسیار اندک و انگشت شمار است که این امر به دلیل تردد زیاد انسانها درمحل و انتقال قطعات سفال به سایر نقاط است.

ح) غار خونيك

اين غار در شمال شرق روستاي خونيك بر ارتفاعات مشرف به روستا در ۲۰ کیلومتری جنوب قاین قرار دارد. ابزار سنگی به دست آمده از این غار مربوط به دوران موسترین یا پارينه سنگي میانه‌است که تقریباً سی هزار سال قدمت دارند.آثار زندگی در غار خونیک از دوران پارینه سنگی تا عصر اسلامی باقی مانده. این آثار از طبقات زیرو رو شده غار در اثر زلزله به دست آمده که موید نظریه قدمت این غار می‌باشد. غار خونیک دارای دهانه‌ای در حدود ۲ متر وفضای داخلی به طول۵/۱ و عرض ۳ متر می‌باشد. دیواره‌های آن از سنگ‌های توروس تشکیل شده‌اند که به زیبا یی ویژه‌ای به محیط داخلی ان داده‌اند.

خ) سرو کوهی تیغاب

یکی از آثار طبیعی زنده، دیدنی، که در فاصله 55 کیلومتری شهر قاین روستای تیغاب پسکوه با محیط یقه 5.8متر، ارتفاع 7.2 و تاج پوشش 154 متر مربع است. چهار شاخه اصلی که از تنه اصلی منشعب می شود. در گوشه غربی منطقه گلگون قرار دارد و عمر تقریبی آن بالغ بر 1500 سال دارد این اثر با سیمای ظاهری چشم انداز زیبایی را ایجاد نموده که دارای ارزش زیبایی شناختی و تاج پوشش وسیع محلی برای استراحت و تفریح بازدید کنندگان و پناهگاه مناسبی برای حیات وحش بوده و به دلیل مقاومت در برابر عوامل طبیعی در طول سالیان دارای ژن های قوی و پشتوانه مناسب برای بقای نسل گیاهی و سرمایه ژنتیکی می باشد. به علت دیر زیست بودن می توان از آن جهت تحقیقات خاکشناسی، زمین شناسی و اقلیم شناسی در دوران گذشته استفاده کرد.

د) منطقه گردشگری زرخ

یکی از مناظر و مناطق دیدنی در 5 کیلومتری روستای بیهود و 2 کیلومتری روستای خونیک دارای چشم انداز طبیعی جذاب به خصوص درختان سر سبز با سایه های خنک و بلند، رودخانه و آب روان است  بطوریکه زیستگاه بسیاری از گونه های جانوری بخصوص پرندگان را در خود جای داده. منطقه مورد نظر همه ساله مورد بازدید روستاههای اطراف و حتی افرادی از شهر های همجوار قرار می گیرد. این منطقه در مرکز منطقه پیشنهادی حفاظت شده گلگون قرار داشته، دارای آبشار دیدنی، آب شیرین و منتهی به ارتفاعات بلند تفریح و کوهنوردی است.

 ذ) پره هندوستان

این منطقه در 55کیلومتری شهر قاین و 15کیلومتری شهر اسفدن در دامنه کوه معروف پره هندوستان است. دارای دو چشمه اب شیرین می باشد. منطقه پوشیده از درختان بادامشک که همواره مأمن و پناهگاه بسیار خوبی برای پرندگان وحشی خصوصا کبک و تیهو بوده، منطقه به علت اعتقادات مذهبی به عنوان یک زیارتگاه شناخته شده که مردم برای رفع حوایج خود گاها به آنجا مراجعه می کنند. دارای آب و هوای بسیار مطلوب خصوصا در فصل بهار و حتی تابستان بوده که خیل بسیاری از طبیعت دوستان را همه روزه در حاشیه دشت اسفدن به خود جلب نموده دارای مالکیت شخصی در برخی نقاط است.

 ر) حوزه سد بیهود در حسن جمال

یکی از سد های جذاب که در حال حاضر دارای آب است. که در غرب شهر قاین حوالی 5 کیلومتری روستای بیهود از توابع بخش مرکزی قرار داشته و همه ساله پذیرای پرندگان آبزی مهاجر و پوشش گیاهی دیدنی در حاشیه سد بخصوص منطقه دیدنی حسن جمال می باشد.

ز) آب گرم گرماب

این اثر طبیعی در شمال شرقی منطقه حفاظت شده شاسکوه و در یک کیلومتری روستای گرماب در فاصله 55کیلومتری شهر قاین از توابع بخش مرکزی قرار داشته دارای چشمه های جوشان آب گرم از نقاط مختلف است  . آب آن جهت درمان برخی امراض پوستی بسیار مؤثر است این چشمه آب گرم معدنی همه ساله پذیرای مسافران و بازدید کنندگان از شهرستان خواف، منطقه زی کوه می باشد. در تمام فصول می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

ژ) دره ورزق

منطقه و منظره طبیعی با درختان بلند و بر افراشته در دره ای در نزدیکی روستای ورزق در فاصله 30 کیلومتر ارتفاعات شرق شهر قاین درخه منتهی به کوه و سنگ آبهای جذاب، دیدنی که تا چندین ماه از گذشت فصل زمستان آب داشته و مورد استفاده حیات وحش بخصوص پرندگان و کل و بز منطقه قرار گرفته. در برخی نقاط سایه درختان مسیر نسبتا طولانی را طی و به منطقه جذابیت خاصی بخشیده منطقه در تمام فصول سال مورد استفاده قرار می گیرد و در هر فصل دارای جذابیت خاص می باشد ولی در فصل تابستان دارای جذابیت بیشتری می باشد.

س) دشت اسفدن

این دشت در فاصله 35کیلومتری شهر قاین و در حوالی شهر اسفدن که دارای جاذبه های طبیعی از قبیل پوشش درختی و گیاهی خاص به خصوصص تاغ، قیچ، دارای آب و هوای بسیار مناسب به ویژه در فصل بهار می باشد در فصل زمستان دق پوشیده از آب است که به جذابیت منطقه افزوده دارای گونه های حیات وحش مانند عقاب، هوبره، زاغ بورو... و همچنین گونه های خزنده است.

ش) پیر مردان شاه

این منطقه طبیعی در فاصله 55 کیلومتری شهر قاین و 5 کیلومتری شهر خضری در حوالی روستاههای علی زنگی بخش نیمبلوک واقع شده  دارای پوشش انبوه درختان بادامشک در حاشیه شمال ارتفاعات کمر آینه که اهالی منطقه اعتقاد به زندگی انسانها به خصوص پیر معروف مردان شاه در قدیم الایام داشته. دارای چشم انداز بسیار قشنگ و مشرف به رودخانه مردان شاه و در حوالی منطقه پیشنهادی حفاظت شده لشرگاه واقع شده. منطقه منتهی به ارتفاعات کمر آینه بوده که معمولا برای کوهنوردی و طبیعت گردی به خصوص در فصل بهار حایز اهمیت گردشگری می باشد.

ص) پارک جنگلی قاین این طرح در فاصله 1.5کیلومتری شهر قاین و در حاشیه جاده بین المللی مشهد- زاهدان قرار دارد که بسیار مورد استفاده مردم در تمام فصول و همچنین مورد استفاده رهگذران و مسافران می باشد. مساحت آن حدود 117 هکتار این پارک که جزو مهمترین طرح گردشگری و فضای سبز اجرا شده در شهرستان قاین است که آثار تاریخی قلعه کوه قاین و آرامگاه ابوذر جمهر قاینی را در خود جای داده است. دارای امکانات رفاهی از جمله سلف سرویس، آلاچیق، سرویس بهداشتی، اجاق، سطل زباله و آب آشامیدنی می باشد.

طبیعت سرسبز و محیط زیست سالم، ارمغان ما به نسل های آینده

تهیه مطالب: حسن خواجوی، محمدرضا بسملی

عکس: بسملی، خواجوی، حسنی